در گزارش هوا فضا مطرح شد؛
مهم ترین علل افت تولید علم در ایران
به گزارش هوا فضا، مدیرکل سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی اظهار داشت: نقش تحریم و سخت گیری ناشران بین الملل در خارج از کشور و عدم تأمین مالی و تبلیغ منفی ضد مقاله در کشور روی کاهش تولید علم تأثیر گذاشته است.
دکتر صمد نژاد ابراهیمی در گفتگو با خبرنگار مهر با تأیید این مساله که رتبه ایران از نظر تعداد انتشارات در پایگاه اسکوپوس یک رتبه کم شده و از رتبه ۱۵ به رتبه ۱۶ جهانی تنزل یافته است، اظهار داشت: برخی عنوان می کنند که رتبه ایران در جایگاه ۲۰ قرار گرفته است که این مساله صحیح نیست. رتبه ۲۰، رتبه تجمیعی ایران از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۳ است ولی رتبه علمی یا جایگاه کشور از نظر تعداد مقالات، به طور معمول بطور سالانه بررسی می شود.
وی با برشمردن دلیلهای کاهش انتشارات ایران در سال ۲۰۲۳ توضیح داد: دلیلهای مختلفی را برای کاهش رتبه علمی و انتشارات ایران می توان متصور شد. یکی از دلیلهای نزولی شدن رتبه علمی کشور کاهش انگیزه اعضای هیات علمی بواسطه تبلیغات منفی در مورد چاپ مقالات علمی است. افراد و نهادهای مختلف در کشور عنوان می کنند که مقاله کارکردی ندارد، مقاله نوشتن بیهوده است و همین مبحث سبب می شود که پژوهشگران انگیزه خودرا برای نوشتن مقاله از دست بدهند.
نقش مسائل مالی پژوهش در اُفت رتبه علمی ایران
مدیرکل سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی یکی دیگر از دلیلهای مهمی که منجر به کاهش تعداد مقالات ایران و اُفت رشد علمی کشور شده است را مسائل مالی پژوهش دانست و اظهار داشت: مشکل فرسوده بودن زیرساخت های پژوهشی و پایین بودن حقوق اعضای هیأت علمی می تواند سبب رفتن افراد از دانشگاه ها به سمت صنعت و مهاجرت دانشگاهیان به خارج از کشور شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی کاهش دانشجویان تحصیلات تکمیلی و تمایل دانشجویان به ادامه تحصیل را هم از دیگر مسائل مؤثر در کاهش رتبه علمی کشور معرفی نمود.
نژاد ابراهیمی به روند نزولی انتشار مقاله در دنیا اشاره نمود و اظهار داشت: کل دنیا هم درحال تجربه روند نزولی انتشار مقالات است و در سطح کلان بررسی ها نشان داده که در کشورهای تأثیرگذار هم این سیر نزولی را داشته ایم ولی سبب کاهش رتبه علمی آنها نشده است.
از دست رفتن رتبه اول منطقه و کاهش فاصله با عربستان
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی به نقش کشورهای منطقه در رتبه ایران از نظر تعداد انتشارات اشاره نمود و اظهار داشت: کشورهای منطقه و رقبای ما سرمایه گذاری زیادی را در عرصه علم و فناوری انجام داده اند و ممکنست در صورتیکه اقدام جدی دراین زمینه انجام نشود و سرمایه گذاری مناسبی صورت نگیرد، سال آینده ما مجدد شاهد تنزل رتبه علمی ایران باشیم. چونکه از سال قبل هم قابل پیش بینی بود.
وی اضافه کرد: خوشبختانه میزان انتشار مقاله کشور هلند (که در رتبه بندی از نظر تعداد مقالات، بعد از ایران و در رتبه ۱۷ قرار دارد) هم در سال قبل کاهشی بوده است؛ در صورتیکه اگر هلند این شرایط را نداشت، رتبه علمی کشور حتی به رتبه ۱۷ جهان تنزل می یافت.
وی در مورد جایگاه علمی ایران در میان کشورهای منطقه اظهار داشت: در میان کشورهای منطقه هم ایران بعد از ترکیه به رتبه دوم تنزل پیدا کرده است. عربستان هم سال قبل رشد ۶.۷ دهم درصدی از نظر تعداد مقالات داشته و در سال ۲۰۲۳ نزدیک به چهار هزار مقاله بیش از سال ۲۰۲۲ منتشر نموده است. این در حالیست که ما با کاهش تعداد مقالات مواجه بودیم؛ بنا بر این فاصله ما با عربستان هم کم شده است.
کاهش انگیزه پژوهشگران با تبلیغات منفی
نژادابراهیمی به نهادهای دخیل در این مشکل اشاره نمود و اظهار داشت: مجلس، نهادهای بالادستی، سازمان برنامه و بودجه همگی نهادهای تأثیرگذار در این مساله هستند. باید توجه داشت که کشور از نظر بودجه گرفتار محدودیت است. همین طور تبلیغات منفی و غیر واقعی که عنوان می کنند اعضای هیئت علمی نجومی بگیر هستند، سبب می شود اعضای هیئت علمی و پژوهشگران انگیزه ای نداشته باشند. پژوهشگری که بخواهد مقالات زیادی منتشر کند و یا طرح های صنعتی داشته باشد، باید حدود ۱۸ ساعت در روز کار کند؛ در صورتیکه حقوق دریافتی آنها حتی معادل نیمی از حقوق فرد شاغل در شرکت خصوصی نیست. باتوجه به این شرایط و در صورتیکه این رویکرد ادامه پیدا کند، انتظاری غیر از این نباید داشت.
نقش تحریم و سخت گیری ناشران بین المللی در افت رتبه علمی
مدیرکل سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی یکی از دیگر دلیلهای افت رتبه علم را سخت گیری های ناشران بین المللی و تحریم ها دانست و اظهار داشت: سال قبل تعداد انتشارات ایران در اسکوپوس به ۷۳ هزار و ۵۴۵ مورد رسید که باید توجه داشت این تعداد تنها مربوط به مقالات علمی نیست، بلکه کتاب ها، فصل های کتاب، نامه به سردبیر، مقالات مقالات ارائه شده در سمینارها و … را هم شامل می شود. سال قبل از بین تمامی اسناد نمایه شده توسط پژوهشگران ترکیه در پایگاه اسکوپوس، چهار هزار و ۴۶۳ مورد مربوط به مقالات ارائه شده در سمینارها و همایش های بین المللی بوده؛ این در حالیست که حدود دو هزار و ۲۵۰ مورد از انتشارات پژوهشگران ایران مربوط به این همایش های بوده است و این مساله می تواند با تحریم های ایران و مشکلات پژوهشگران ایرانی در تعاملات بین المللی ارتباط داشته باشد. مشکلات ویزا و یا مشکلات مالی پژوهشگران از مطالبی هستند که می توانند سبب کاهش تعاملات علمی بین المللی پژوهشگران شود.
وی اشاره کرد: البته ارزیابی تمامی دلیلهای کاهش تعداد انتشارات پژوهشگران کشور نیاز به بررسی بیشتر دارد و این مساله باید بطور جداگانه مورد مطالعه قرار گیرد تا بتوان سهم هر یک از این دلایل را در کاهش رتبه علمی کشور بررسی کرد. معاونت پژوهشی وزارت علوم پژوهشی به مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور سفارش داده است که در حال انجام می باشد و می تواند قسمتی از این پازل را حل کند.
چرایی اثرگذاری یکباره تحریم بر کاهش مقالات ایران
نژاد ابراهیمی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر که «ایران سال هاست که درگیر تحریم است ولی هیچ سالی کاهش تعداد مقالات و کاهش رتبه علمی کشور را نداشتیم؛ پس چگونه تحریم می تواند مسبب این مساله باشد؟» اظهار داشت: اخیراً سخت گیری های بیشتری برای پژوهشگران ایرانی اعمال می شود. من به عنوان یک محقق این مساله را نسبت به شرایط ۱۰ سال پیش خودم مشاهده می کنم. تا ۱۰ سال پیش زمانی که یک مقاله را برای یک مجله ارسال می کردم، در نهایت با یک بازنگری منتشر می شد. در صورتیکه اینروزها سخت گیری بیشتر شده است و اغلب مجلات عنوان می کنند که مبحث مقاله جزو حوزه های در رابطه با این مجله قرار نمی گیرد و اینگونه محترمانه مقالات را رد می کنند. برخی انتشارات هم مانند انتشارات وایلی (wiley) در همان ابتدا عنوان می کند که امکان انتشار مقالات دانشگاه شهید بهشتی را ندارد. همین طور سال قبل در پی بروز برخی مسائل بین المللی مشکلاتی در انتشار مقالات ایران بوجود آمد.
سخت گیری مجلات در مبحث سوءرفتارهای علمی
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به سوالی در مورد نقش سخت گیری مجلات در مبحث سوءرفتارهای علمی در کاهش مقالات ایران اظهار داشت: دقیقاً یکی از دلیلهای کاهش روند تعداد مقالات علمی دنیا، همین سخت گیری ها و ریترکشن مقالات است. برای مثال در گذشته در صورت مشابهت مقاله در بخش «مواد و روش ها» با سایر مقالات، از جانب نشریات علمی انجام سخت گیری انجام نمی شد ولی هم اکنون حتی ۳ کلمه پشت سر هم در مقاله مشابه مقاله دیگری باشد، به عنوان مشابهت و سرقت علمی در نظر گرفته می شود.
وی با اشاره به توسعه ابزارهای مشابهت یاب اظهار داشت: اینروزها نوشتن مقاله بمراتب مشکل تر شده است؛ چونکه ابزارهای مشابهت یاب توسعه زیادی پیدا کرده اند. همین طور مقالات در همان مراحل اولیه مشابهت یابی می شوند و کاهش دادن حتی یک درصد مشابهت، به سختی صورت می پذیرد. این مساله سرعت انتشار مقاله را خصوصاً برای ما که زبان مادریمان انگلیسی نیست، کم می کند.
وی اضافه کرد: به این مساله هم باید توجه داشت که ناشران می توانند مقالاتی که از مراکز فروش مقاله خریداری شده اند را هم شناسایی کنند و همین طور افرادی که حتی یک مقاله سلب اعتبار شده (ریترکت شده) داشته باشند، وارد فهرست سیاه می شوند و چاپ مقاله این افراد با مشکل مواجه می شود.
نژاد ابراهیمی اشاره کرد: البته باید توجه داشت که ریترکشن مقاله معادل سرقت علمی نیست و تنها یکی از دلیلهای آن سرقت علمی است. ریترکشن یا سلب اعتبار یکی از فرآیندهای طبیعی نظام علم است که برای حذف داده های نامعتبر به انجام می رسد و نباید آنرا معادل تقلب دانست. بیشتر مقالات به خاطر اشتباهات سهوی سلب اعتبار می شوند و خود افراد می توانند مقالاتشان را سلب اعتبار کنند. هم اکنون اشتباهات سهوی و دلیلهای سلب اعتبار مقالات شناسایی شده و آموزش های اخلاق در پژوهش در وزارت علوم جدی گرفته شده اند و اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی آموزش اخلاق در پژوهش می بینند و با قوانین روز آشنا می شوند.
تأمین مالی پژوهش می تواند از مهاجرت هم جلوگیری کند
وی در آخر در پاسخ به این پرسش که از نظر شما کدام یکی از این دلیلهای مطرح شده نقش اصلی و کلیدی را در کاهش تعداد مقالات کشور دارند؛ اظهار داشت: از نظر من تامین مالی پژوهش بیشتر اثر را دارد. پژوهشگر حتی حاضر است با شکم گرسنه بخوابد ولی پول تحقیق را داشته باشد و ابزار مناسب و دستگاه های به روز برای پژوهش را در اختیار داشته باشد. اگر تحقیقات تامین مالی شوند حتی در صورت کافی نبودن حقوق پژوهشگران، می تواند از مهاجرت آنها پیشگیری کند. پژوهشگران بیش از اینکه به حقوق خودشان توجه داشته باشند، به تجهیزات آزمایشگاهشان توجه دارند.
منبع: هوا فضا
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب