گزارش هوا فضا؛
تولید علم ایران در کدام رتبه جهانی تثبیت شده است؟
هوا فضا: بررسی آخرین رتبه بندی نمایه های بین المللی نشان میدهد که جمهوری اسلامی ایران در کنار رشد در فاکتورهای علمی گوناگون توانسته در جایگاه شانزدهم دنیا تثبیت شود.
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری: بررسی آخرین وضعیت تولید علم در جمهوری اسلامی ایران حاکی از رشد مناسب تولید علم در زمینه های مختلف علوم است. جهت بررسی وضعیت تولید علم از فاکتورهای مختلفی استفاده می شود و نمایه های بین المللی همچون «وب آو ساینس»، «نیچر ایندکس»، «اسکوپوس»، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و نظام های رتبه بندی که به حوزه پژوهش و درآمد از صنعت می پردازند همچون تایمز و سایماگو مورد بررسی قرار گرفته اند.
وضعیت تولید علم ایران در پایگاه اطلاعاتی نیچر ایندکس
نیچر ایندکس یک پایگاه اطلاعاتی متشکل از وابستگی سازمانی نویسندگانی است که در ۸۲ نشریه برتر علوم طبیعی (Natural-Science) مقاله چاپ کرده اند. نیچر ایندکس تعداد مطلق و تعداد سهم کسری از انتشار مقاله در سطح سازمانی و ملی را ارائه می دهد و به این ترتیب، شاخصی از خروجی و همکاری پژوهشی باکیفیت در سطح جهانی است.
نیچر ایندکس بصورت ماهانه روزآمد شده و اطلاعات یک دوره ۱۲ ماهه را بر روی وبگاه خود نمایش می دهد. خروجی مقاله برای یک مؤسسه، کشور، منطقه یا شهر به دو صورت محاسبه می شود:
تعداد: در صورتیکه یک یا چند نویسنده مقاله پژوهشی از آن مؤسسه یا مکان باشند، بدون توجه به این که چه تعداد از نویسندگان همکار از خارج از آن مؤسسه یا مکان وجود دارد، امتیاز یک به مؤسسه یا مکان اختصاص داده می شود.
سهم: یک شمارش کسری است که نسبت نویسندگان یک مؤسسه یا کشور / منطقه و تعداد مؤسسات وابسته در هر مقاله را در نظر می گیرد. برای محاسبه سهم، مشارکت همه نویسندگان بطور مساوی در مقاله در نظر گرفته می شود.
در تازه ترین نسخه رتبه بندی نیچر ایندکس که در ۱۴ ماه مارس سال ۲۰۲۳ به روز رسانی شده است، کشور ایران در بین ۳۰ کشور اول لیست این رتبه بندی قرار دارد. این در حالیست که رتبه ایران در سال ۲۰۲۲ میلادی عدد ۳۲ بود. رتبه بندی (براساس FC) November ۲۰۲۲ ۲۰۲۲ ۲۰۲۱ ۲۰۲۰ رتبه کشور ایران ۳۰ ۳۲ ۳۶ ۳۳ تعداد دانشگاه های ایران ۷۸ ۹۰ ۹۷ ۹۳ بهترین دانشگاه ایران دانشگاه شیراز دانشگاه شهیدبهشتی دانشگاه تربیت مدرس دانشگاه شهیدبهشتی تعداد مؤسسات ایران (درهمکرد سازمانی) ۹۵ ۱۰۵ ۱۱۹ ۱۲۲ بهترین مؤسسه ایران (درهمکرد سازمانی) دانشگاه شیراز پژوهشگاه دانش های بنیادی پژوهشگاه دانش های بنیادی پژوهشگاه دانش های بنیادی
بر اساس چهار حوزه موضوعی کلی فیزیک، شیمی، زمین و علوم محیطی و علوم زیستی بهترین رتبه جمهوری اسلامی ایران در زمینه موضوعی فیزیک با رتبه جهانی ۲۷ بوده است. ۹۵ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی دولتی و خصوصی در رتبه بندی «نیچر ایندکس» حضور دارند و در میان همه سازمان ها دانشگاه شیراز با کسب رتبه ۹۲۱ جهانی رتبه اول کشور را به دست آورده است.
وضعیت تولید علم ایران برمبنای نتایج وب آو ساینس (web of Science)
وب آو ساینس (web of Science) یکی از معتبرترین و نخستین پایگاه استنادی جهان است. اطلاعات این نمایه استنادی جهت ارزیابی وضعیت علمی هر کشور معیارها و فاکتورهای کمی و استنادی همچون سهم تولید علم، میزان انتشارات علمی، میزان استنادات، میزان مقالات پُراستناد و استناد به ازای هر مقاله به کار گرفته می شوند.
همچنین تعداد پژوهشگران، درصد جمعیت محقق هر کشور، سازمان های تولید دانش، شمار و درصد مجلات داخلی، شمار انتشارات در مجلات داخلی، سهم تولید علم داخلی در هر کشور و تعداد مجلاتی که محمل انتشار علم هستند، در این نمایه جامع منتشر می شود.
بر اساس آخرین گزارش دریافت شده از وب آو ساینس (web of Science) میزان اچ ایندکس ایران در روز ۱۴ ماه مارس سال ۲۰۲۳ عدد ۴۲۸ است و رتبه تولید علم ایران در جهان ۱۶ است. جمهوری اسلامی ایران در منطقه و در بین کشورهای اسلامی در سه سال اخیر در رتبه اول قرار داشته است.
جایگاه علمی ایران در وب آو ساینس (web of Science) زمان آخرین بروز رسانی سال ۲۰۲۱ ۲۰۲۰ رتبه تولید علم ۱۶ ۱۷ ۱۶ تعداد مقاله ۷۱۷۸۴ ۷۷۰۹۸ ۷۳۰۰۸ رتبه تولید علم در کشورهای اسلامی ۲ ۲ ۱ تعداد مقاله ۷۱۷۸۴ ۷۷۰۹۸ ۷۳۰۰۸ سهم تولید علم (درصد) ۱.۹۷ ۲.۰۱ ۲.۰۱ رتبه در استنادات علمی ۱۶ ۱۶ ۱۶ میزان استنادات ۶۶۲۵۸ ۳۵۳۴۱۵ ۶۵۹۴۳۴ رتبه در مقالات پراستناد ۱۷ ۱۷ ۱۷ تعداد مقالات پراستناد ۷۵۱ ۷۵۵ ۶۳۳ رتبه در مقالات برتر ۱۷ ۱۷ ۱۷ تعداد مقالات برتر ۷۶۹ ۷۶۰ ۶۳۳ رتبه در مقالات برتر (تجمعی) ۲۳ ۲۴ ۲۴ تعداد مقالات برتر (تجمعی) ۳۹۲۰ ۳۲۰۶ ۲۴۷۵ رتبه مشارکت بین المللی (دیپلماسی علمی) ۲۲ ۲۱ ۲۲
سهم ایران از مقالات انتشار یافته در وب آو ساینس طی پنج سال اخیر ۱.۹۶ درصد است.
وضعیت تولید علم ایران در نمایه اسکوپوس
نمایه اسکوپوس (Scopus) از دیگر نمایه های استنادی معتبر و شناخته شده هستند. تفاوت پوشش دهی نمایه های وب آو ساینس و scopus تفاوت های موضوعی است و در بعضی موضوعات یکی از نمایه ها بر دیگری برتری دارد اما در حالت کلی پایگاه اسکوپوس حدود ۲۰ درصد نسبت به پایگاه استنادی وب آو ساینس پوشش بیشتری دارد.
دومین تفاوت این است که اسکوپوس مقالات پیش از سال ۱۹۹۵ را ندارد بر خلاف وب آو ساینس که تا سال ۱۹۴۵ را هم شامل می شود.
شاخصی که اسکوپوس از آن بهره می برد شاخص SJR (SCImago Journal & Country Rank) است که کیفیت ارجاعات، ارجاع به خود، مدت زمان، آنالیز نوع و تعداد مقالات را در نظر گرفته می شود. اما مهم ترین شاخص ISI که ضریب تأثیر یا همان IF است تنها یک شاخص برای اعتبار سنجی است.
اچ ایندکس ایران در اسکوپوس (Scopus) تا تاریخ ۱۴ مارس ۲۰۲۳ عدد ۴۱۶ است.
جایگاه علمی ایران در اسکوپوس (Scopus) زمان آخرین به روز رسانی سال ۲۰۲۱ ۲۰۲۰ رتبه تولید علم ۱۵ ۱۵ ۱۵ تعداد مقاله ۷۸۳۱۳ ۷۶۰۴۱ ۷۱۸۸۰ رتبه تولید علم در کشورهای اسلامی ۱ ۱ ۱ تعداد مقاله ۷۸۳۱۳ ۷۶۰۴۱ ۷۱۸۸۰ سهم تولید علم (درصد) ۲ ۱.۹۶ ۱.۹۸ رتبه در استنادات علمی ۱۴ ۱۵ ۱۵ میزان استنادات ۹۲۳۳۹ ۳۵۵۹۹۰ ۵۱۵۱۸۲ مشارکت بین المللی (دیپلماسی علمی) ۲۷۲۸۹ ۲۵۵۱۲ ۲۲۰۵۲ قلمروهای پژوهشی برتر پزشکی، مهندسی و علم مواد پزشکی، مهندسی و علم مواد پزشکی، مهندسی و علم مواد کشورهای همکار آمریکا، چین و کانادا آمریکا، کانادا و چین آمریکا، کانادا و چین
برای بررسی میزان تولید علم باید جایگاه دانشگاه های کشور را هم در نظام های رتبه بندی بین المللی مورد توجه قرار داد. ضمن این که هر نظام رتبه بندی موضوع و شاخص تولید علم، چاپ مقالات و استنادات علمی را در نظر می گیرد. داده های مندرج در این گزارش به روزرسانی شده است.
جایگاه علمی ایران در رتبه بندی های بین المللی دانشگاه ها نوع رتبه بندی ۲۰۲۳ ۲۰۲۲ ۲۰۲۱ ۲۰۲۰ تعداد دانشگاه ایرانی در رتبه بندی کیو اس (QS) ۶ ۶ ۵ ۶ دانشگاه برتر ایران در رتبه بندی کیو اس (QS) دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۳۸۰ دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۳۸۱ دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۴۰۹ دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۴۰۷ تعداد دانشگاه ایرانی در رتبه بندی تایمز ۶۵ ۵۸ ۴۷ ۴۰ دانشگاه برتر ایران در رتبه بندی تایمز دانشگاه های علوم پزشکی گلستان، کردستان و مازندران با رتبه ۳۵۱-۴۰۰ دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل، علوم پزشکی کردستان و علوم پزشکی مازندران با رتبه ۳۵۱-۴۰۰ دانشگاه علوم پزشکی کردستان با رتبه ۳۰۱-۳۵۰ دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه ۳۵۱-۴۰۰ تعداد دانشگاه ایرانی در رتبه بندی ISC - ۶۳ ۵۱ ۴۶ دانشگاه برتر ایران در رتبه بندی ISC - دانشگاه های تهران و علوم پزشکی تهران با رتبه ۴۰۱-۴۵۰ دانشگاه تهران با رتبه ۴۵۰-۴۰۱ دانشگاه های تهران و علوم پزشکی تهران با رتبه ۶۰۰-۵۰۱ تعداد دانشگاه ایرانی در رتبه بندی تایمز - ۱۱ ۱۱ ۱۲ دانشگاه برتر ایران در رتبه بندی تایمز - دانشگاه تهران با رتبه ۳۰۱-۴۰۰ دانشگاه تهران با رتبه ۳۰۱-۴۰۰ دانشگاه تهران با رتبه ۳۰۱-۴۰۰
حضور پژوهشگران ایرانی در بین پژوهشگران پر استناد دنیا
از سوی دیگر سه لیست در حوزه پژوهشگران منتشر گردید که در لیست بالاترین پژوهشگران پر استناد دنیا (HCR) ۱۴ محقق و پژوهشگر ایرانی در این جمع قرار گرفتند. این لیست سالانه، پژوهشگران حوزه علوم و علوم اجتماعی که دارای تأثیر گسترده و معناداری هستند را شناسایی می کند. این تأثیر در انتشار مقالات پر استناد آنها در طول یک دهه گذشته منعکس شده است. این پژوهشگران به نسبت جمعیت کل پژوهشگران حوزه علوم و علوم اجتماعی دنیا، یک در هزار یا به عبارتی یک دهم درصد (۰.۱ درصد) برتر هستند.
تعداد استنادهای مقالات پر استناد (Highly Cited Papers) یکی از معیارهای اصلی انتخاب بالاترین پژوهشگران پر استناد دنیا بوده است. این مقالات برمبنای استنادات دریافتی، جزو یک درصد برتر در یک یا چند حوزه موضوعی در پایگاه وب آو ساینس (WOS) هستند.
پژوهشگران مطابق با لیست پایگاه فاکتورهای اساسی علم (ESI) در ۲۱ حوزه موضوعی انتخاب شده اند. همین طور از سال ۲۰۱۸ به بعد، پژوهشگرانی که در چند حوزه بصورت همزمان (Cross-Field) فعالیت می کردند نیز تحت یک رشته جداگانه طبقه بندی شده اند.
بر این اساس، ۷۲۲۵ نفر به عنوان بالاترین پژوهشگر پر استناد دنیا در سال ۲۰۲۲ انتخاب شده اند و از جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۲ تعداد ۱۴ پژوهشگر برتر در فهرست پژوهشگران پر استناد برتر دنیا قرار گرفته اند.
همچنین در «فهرست دانشگاه استنفورد» که مجموعه ای از چند شاخص استنادی مجزا است نیز تعداد استنادات دریافتی مقالات دانشمندان و جایگاه های نویسندگی آنها (الگوی هم نویسندگی) و شاخص هرش محاسبه شده است.
در آخرین نسخه این پایگاه داده، با محاسبه استنادات تعداد ۱۸۷۰ پژوهشگر از بین تعداد کل ۲۰۰ هزار و ۴۰۹ پژوهشگر بین المللی با وابستگی سازمانی جمهوری اسلامی ایران حضور دارند. تعداد ۸۰ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران دارای ۵ پژوهشگر پر استناد ۲ درصد هستند.
ضمن این که توزیع پژوهشگران در زمینه های موضوعی یکسان نیست ولی بیشترین درصد حضور پژوهشگران پر استناد ۲ درصد برتر کشور در موضوع پزشکی بالینی است. ترتیب ۱۰ موضوعی که بیشترین دانشمندان برتر را داراست شامل پزشکی بالینی، مهندسی، فناوری های راهبردی (هوش مصنوعی، نانو و …)، شیمی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، فیزیک و نجوم، کشاورزی، شیلات و جنگلداری، علوم زمین و محیط زیست، آمار و ریاضیات، زیست پزشکی است.
همچنین تعداد پژوهشگران ایرانی پر استناد یک درصد برتر دنیا نشان میدهد در یک دوره ۴ ساله ورود پژوهشگران ایرانی در این لیست رشدی حدود ۳۴۰ درصدی داشته است. تعداد دانشمندان ایرانی این لیست از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ به ترتیب ۲۴۹، ۳۶۱، ۵۱۲، ۶۸۵ و ۸۴۱ نفر بوده است.
پژوهشگران در هر رشته بر حسب تعداد استنادهایی که دریافت کرده اند مرتب سازی و سپس برمبنای حدود آستانه استنادی به عنوان پژوهشگران پر استناد برتر دنیا در نظر گرفته می شوند.
وضعیت علمی ایران در نشریات علمی معتبر ایران
ایران با ۳۱۵، ۰۳۲ انتشارات علمی، با ۲۸۴، ۱۸۸ محقق، با ۱۵، ۶۲۴ مجله و ناشر علمی، با ۸۸ سازمان علمی دارای ۰.۳۳ درصد جمعیت محقق است. انتشارات علمی کشور در ۲۵۱ زیرحوزه موضوعی منتشر می شود.
آمار نشریات ایرانی نمایه شده در پایگاه های بین المللی نشریات ایرانی نمایه شده در پایگاه کلاریویت آنالیتیکس (ISI) سازمان/ سال ۲۰۲۲ ۲۰۲۱ ۲۰۲۰ وزارت بهداشت ۹۳ ۹۴ ۹۷ وزارت علوم ۶۵ ۶۶ ۶۶ دانشگاه آزاد ۱۶ ۱۶ ۱۶ سایر ۷ ۷ ۷ کل نشریات نمایه شده در هر سال* ۱۶۹ ۱۷۱ ۱۷۴ نشریات ایرانی نمایه شده در پایگاه اسکوپوس سازمان / سال ۲۰۲۲ ۲۰۲۱ ۲۰۲۰ وزارت بهداشت ۱۸۱ ۱۷۴ ۱۵۷ وزارت علوم ۱۱۶ ۱۱۷ ۱۱۱ دانشگاه آزاد ۱۹ ۱۸ ۲۰ سایر ۱۶ ۱۷ ۱۶ کل نشریات نمایه شده در هر سال* ۳۱۴ ۳۰۹ ۲۸۷
برخی نشریات همزمان در لیست (وزارت علوم و دانشگاه آزاد) یا (وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد) وجود داشته اند پس دوبار شمارش شده اند اما در محاسبه آمار کل نشریات نمایه شده در هر سال هر نشریه یک دفعه شمارش شده است. داده های مندرج در این گزارش در اسفندماه ۱۴۰۱ به روزرسانی شده است.
وضعیت علمی ایران در نظام رتبه بندی لایدن (CWTS Leiden Ranking)
رتبه بندی لایدن هم اطلاعاتی در مورد عملکرد علمی دانشگاه های سراسر جهان ارائه می دهد. در این رتبه بندی دانشگاه ها برمبنای تعداد نشریات نمایه شده در Web of Science برای مدت ۴ سال انتخاب شده اند. دانشگاه های راه یافته در این رتبه بندی توسط CWTS (مرکز مطالعات علوم و فناوری هلند)، مطابق شرط ورود به رتبه بندی انتخاب می شوند.
مقالات نمایه شده در پایگاه Web of Science متعلق به دانشگاه ها را جمع آوری می کند. محدودیت مهم این رتبه بندی در حوزه های تحقیقاتی خاص، خصوصاً در علوم کامپیوتر، مهندسی و علوم اجتماعی و علوم انسانی است.
بر اساس آخرین نسخه رتبه بندی لایدن در سال ۲۰۲۲ که وضعیت علمی ایران را نشان میدهد ۴۴ دانشگاه ایرانی در جمع ۱۳۱۸ دانشگاه برتر جهان قرار گرفتند. این در حالیست که در سال قبل ۳۶ دانشگاه از ایران در این رتبه بندی حضور داشته اند.
شاخص های مورد بررسی در رتبه بندی لایدن شامل مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، دسترسی آزاد به انتشارات و تنوع جنسیتی هستند که این ارزیابی ها از تولیدات علمی دانشگاه ها در سالهای ۲۰۱۷ الی ۲۰۲۰ از پایگاه اطلاعاتی Web of Science استفاده شده است.
۱۰ دانشگاه برتر ایران در شاخص تأثیر علمی شامل دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه
صنعتی شریف، دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه تبریز هستند.
وضعیت علمی ایران در نظام رتبه بندی سایماگو (SIR)
از سوی دیگر نظام رتبه بندی سایماگو Scimago-Institutions Rankings (SIR) نیز که توسط مؤسسه اسپانیایی سایماگو (SIR) از سال ۲۰۰۹ ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه ها و مؤسسات علمی- پژوهشی سراسر جهان را آغاز نموده است برمبنای داده های پایگاه داده اسکوپوس به ارزیابی کشورها می پردازد.
بر اساس آخرین رتبه بندی منتشره در این نظام رتبه بندی، ایران در رتبه ۲۱ دنیا قرار دارد. با ۷۳۳۰۸۰ انتشار علمی که میزان ۷۰۷۸۹۷ نیز به آن استناد شده است. همین طور ۵ مجله برتر ایرانی در آخرین نسخه رتبه بندی به شرح جدول زیر است: نامه مجله شاخص H مجموع اسناد مجموع استنادات International Journal of Health Policy and Management
مجله مدیریت سلامت ۳۵ ۴۰۱ ۱۱۸۴ Civil Engineering Journal (Iran) مجله مهندسی عمران (ایران) ۱۷ ۱۹۳ ۱۰۴۶ Journal of Current Ophthalmology مجله چشم پزشکی ۲۳ ۲۳۰ ۵۳۱ International Journal of Recycling of Organic Waste in Agriculture مجله بین المللی بازیافت زباله های آلی در کشاورزی ۲۶ ۱۶۵ ۵۸۲ Iranian Journal of Psychiatry مجله روانپزشکی ایران ۲۱ ۱۲۸ ۳۱۴
به گزارش هوا فضا به نقل از مهر، بررسی های نمایه های بین المللی نشان میدهد که جمهوری اسلامی ایران در سایه سیاست گذاری های علمی توانسته جایگاه شایسته تولید علم را کسب کند و در بین ۲۰ کشور برتر دنیا از نظر تولید علم قرار گیرد اما هنوز در بخش تجاری سازی علم و دانش باید کوشش های بیشتری صورت گیرد.
خبرگزاری مهر را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب