به بهانه هفته ترویج علم،
صدمه های روانشناسی شبه علمی
هوا فضا: یك روانشناس ضمن اشاره به روی آوردن برخی روانشناسان به روانشناسی زرد اظهار داشت: با وجود تمام صدمه هایی كه شبه علم یا علم زرد به افراد وارد می كند، متاسفانه امروزه به علل مختلف بعضی از افراد كه حتی تحصیلات دانشگاهی روانشناسی دارند هم به شبه علم روی آورده اند و به جای استفاده از روش های علمی مبتنی بر شواهد، از روش های غیرعلمی و مبتنی بر ˮبه چیزهای خوب فكر كنˮ، ˮدنیا در دستان توستˮ و مواردی مشابه استفاده می نمایند. هر چند كه این مورد صدمه زننده است، اما امكان دارد به علت ناآگاهی مردم، خطاهای شناختی و خیلی از موارد دیگر، بازار علم زرد داغ تر از روش های علمی مبتنی بر شواهد باشد.
دکتر پیمان دوستی در گفتگو با ایسنا درباره خصوصیت های علم اظهار نمود: در علم، فارغ از هر گونه تعصب، می توان یافته ها را به چالش کشید و یافته های جدید را به یافته های قبلی اضافه کرد و در صورت ضرورت یافته های قبلی را مردود اعلام نمود. این خصوصیت همان چیزی است که به آن «ابطال پذیری» گفته می شود، یعنی یافته مطلقی وجود نخواهد داشت. همینطور خصوصیت دیگر علم «آزمون پذیری» است، یعنی اگر ادعایی مطرح می شود، می تواند با روش های علمی یا آزمایشگاهی آنها را مورد آزمون قرار داد. «تکرارپذیری» خصوصیت دیگر علم است بدین مفهوم که اگر دیگران هم روش های مورد ادعا را امتحان کنند، نتایجی مشابه به دست می آورند. همینطور علم خصوصیت دیگری به نام «پایا بودن» دارد، بدین مفهوم که اگر بعد از مدت زمانی باز هم ادعا مورد آزمون قرار گرفت، نتایج بازهم تکرار شوند. هرچند اینها فقط بخشی از خصوصیت های علم است، اما دانستن همین خصوصیت ها به تشخیص تفاوت های بین علم و شبه علم کمک می نماید.
وی ادامه داد: شبه علم یا همان علم زرد، به باورها و ادعاهایی گفته می شود که با هیچ یک از خصوصیت های علم همخوانی ندارد، افرادی که به آن باور دارند متعصبانه از باورهای خود دفاع می کنند و در عین حال این باورها و ادعاها نه قابل آزمودن با روش های علمی هستند، نه تکرار پذیر هستند و نه در دراز مدت پایایی دارند. طالع بینی، کف بینی، قانون جذب و بعضی از سخنرانی های انگیزشی، نمونه های بارزی از شبه علم هستند.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه «در برخی موارد شناسایی مرزهای بین علم و شبه علم به سختی امکان پذیر است» اظهار داشت: برای مثال یکی از نمونه های بسیار بحث برانگیز در این خصوص آزمون شخصیت MBTI است که هرچند تا کنون پژوهش های زیادی بر مبنای آن انجام شده است، اما برخی یافته ها گواه از آن دارد که این ابزار پایایی لازم برای سنجش خصوصیت های شخصیت را ندارد و افراد در بازه های زمانی مختلف، در پاسخ به این آزمون با خصوصیت های شخصیتی مختلفی روبرو می شوند. این مورد درحالی است که ما شاهد می باشیم که علاقمندی افراد جهت استفاده از این آزمون به منظور پیشبینی موفقیت شغلی، تحصیلی و... رو به افزایش است و با عنایت به عدم پایایی کافی این ابزار که طی پژوهش های اخیر مشخص شده است، یعنی پاسخ به آزمون در بازه های زمانی مختلف نتایج متفاوتی در بر خواهد داشت، صدمه هایی به افراد وارد می شود. بر این اساس، سفارش منتقدین این است که در استفاده از این آزمون، جانب احتیاط رعایت شود.
این روانشناس درباره روانشناسی شبه علمی و گستردگی آن، اظهار داشت: در این میان، روانشناسی هم از گزند شبه علم در امان نمانده است و امروزه شاهد آن هستیم که روان شناسی علمی تلاش می کند تا میان روانشناسی علمی و شبه علم یا همان علم زرد تمایز قائل شود. با این وجود، روانشناسی زرد یا شبه علمی در میان مردم به علل مختلف از محبوبیت بالایی برخوردار می باشد. شاید بتوان به این نکته اشاره نمود که روانشناسی زرد مطالبی را بیان می کند که مردم دوست دارند آنها را بشنوند، فارغ از اینکه چقدر با حقیقت همخوان هستند یا خیر. روانشناسی زرد یا همان شبه علم، همیشه راه های آسان را پیشنهاد می دهد و با جملات انگیزشی برای مدت کوتاهی، آنچه مردم می خواهند را به آنها می گوید.
دوستی افزود: نکته قابل تامل در این است که افراد، با این که به وضوح می دانند این روش ها در طولانی مدت اثربخش نیست، اما به علت پیامد کوتاه مدت که فرد در لحظه احساس بهتری دارد یا به زبان روانشناسی، تقویت منفی یا همان حذف محرک ناخوشایند دریافت می کند، این رفتار را ادامه می دهد و چرخه ادامه پیدا می کند. این امر در حالی است که ما می دانیم پروسه روان درمانی و مبتنی بر روش های علمی، فرآیندی طولانی مدت و در بعضی شرایط دردناک است که در نهایت منجر به بازسازی شخصیت و رفع مشکلات در ارتباط با روان می شود، اما بازهم تاکید می کنم انسان همیشه به دنبال راهکارهای ساده است و شبه علم با روش های ساده، آنچه مردم می خواهند را به آنها می گوید.
او در آخر ضمن اشاره به روی آوردن برخی روانشناسان به روانشناسی زرد خاطرنشان کرد: با وجود تمام صدمه هایی که شبه علم یا علم زرد به افراد وارد می کند، متاسفانه امروزه به علل مختلف بعضی از افراد که حتی تحصیلات دانشگاهی روانشناسی دارند هم به شبه علم روی آورده اند و به جای استفاده از روش های علمی مبتنی بر شواهد، از روش های غیر علمی و مبتنی بر "به چیزهای خوب فکر کن"، "دنیا در دستان توست" و مواردی مشابه استفاده می نمایند. هر چند که این مورد صدمه زننده است، اما امکان دارد به علت ناآگاهی مردم، خطاهای شناختی و خیلی از موارد دیگر، بازار علم زرد داغ تر از روش های علمی مبتنی بر شواهد باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب